Là một nhà báo, một người cha và là một người con, Trương Anh Ngọc không chỉ lưu giữ kỷ niệm về bố bằng những tấm hình cũ hay vài mảnh ký ức vụn vặt – mà bằng chính cách anh sống và nuôi dạy con gái mình. 

Gắn bó với bố từ thuở nhỏ, làm cha trong thời đại mới, đã chứng kiến con gái trưởng thành giữa thế giới rộng lớn – nhà báo Trương Anh Ngọc kể lại câu chuyện ba thế hệ trong cùng một mạch chảy yêu thương. Đó là những bài học về tình yêu không bằng đòn roi, là niềm tin trao đi không điều kiện và cả sự kết nối bằng đối thoại được truyền từ đời ông – sang đời cha và tiếp tục duy trì ở những thế hệ sau này. Mời các bạn độc giả cùng The Influencer khám phá hành trình đầy thú vị này thông qua bài viết dưới đây!

“Nhắm mắt lại là thấy bố” - Ký ức Hà Nội thời bao cấp gắn liền với bố & những trang sách 

Xin chào anh! Để bắt đầu câu chuyện về tình cha con, khi nhớ về tuổi thơ của mình, những kỷ niệm nào hiện lên trong anh lúc này?

Mẹ tôi bắt đầu đi công tác xa nhà từ khi tôi mới hơn hai tuổi, mãi đến năm tôi vào lớp 1 thì mẹ mới về. Vậy nên, phần lớn ký ức tuổi thơ của tôi gắn liền với bố. Từ ước mơ đầu tiên - khát khao đi ra thế giới cho đến mong muốn trở thành nhà báo, tất cả đều xuất phát từ những mảnh ký ức nhỏ với bóng hình bố trong đó. 

Ngày bé, tôi thường hay ốm vặt. Có lần tôi bị kiết lỵ khá nặng, bố đã cõng tôi đúng một vòng quanh quận Hai Bà Trưng (Hà Nội) để đưa tôi vào bệnh viện. Nếu đi từ khu tập thể Thông tấn xã Việt Nam đến bệnh viện Thanh Nhàn thì chỉ khoảng 2km - nhưng ngày đó đường xá nào như bây giờ. Bố cõng tôi trên lưng, vội vã đi vòng qua phố Bạch Mai, đến Chợ Mơ rồi vòng lại Thanh Nhàn, cung đường ấy xa gấp 3 lần bây giờ. Thời gian có thể trôi đi nhưng dáng hình bố khom lưng cõng tôi khắp các con phố Hà Nội trong đêm, mãi khắc sâu trong ký ức tuổi thơ tôi. 

Tôi nhớ những cái Tết chỉ có hai bố con. Bố tôi là người được tín nhiệm để giữ nhiệm vụ xông đất ngày Mùng 1 Tết. Sáng ngày đầu tiên của năm mới, đồng hồ chỉ đúng 4 giờ 30 phút, bố đánh thức tôi và đúng 5 giờ sáng, hai bố con đã rong ruổi khắp phố phường Hà Nội trên chiếc xe đạp. Tôi được bố đặt ngồi ở ghế trước và trùm một chiếc khăn nhỏ. Đến giờ, tôi vẫn nhớ như in khung cảnh phố phường vắng vẻ trong tiết trời xuân mờ mờ ảo ảo của làn sương sớm đầu năm, xác pháo thì vẫn tràn lan trên hè phố sau đêm 30 rực rỡ.  

Chỉ cần nhắm mắt lại, tôi vẫn hình dung ra dáng người bố những năm tháng xưa ấy. Bố nấu cơm như nào, bố hát những bài nhạc đỏ ra sao khi chờ tôi ăn xong. Chính những khoảnh khắc chỉ có hai bố con đồng hành với nhau đã bện thêm từng sợi yêu thương, gắn chặt tình cảm cha con trong suốt những năm tháng sau này.

Sinh ra trong gia đình có bố là nhà báo, tuổi thơ của anh khác biệt như nào so với bạn bè đồng trang lứa?

Cái lợi lớn nhất là tôi rất hay được lên cơ quan của bố, được xem mọi người ở toà soạn làm việc như thế nào. Nhưng điều quan trọng nhất là, đối diện phòng làm việc của bố là thư viện cơ quan. Mỗi lần lên cơ quan bố, tôi đều chui tọt vào thư viện, đọc sách mê mải đến mức chỉ dừng lại khi bố gọi đi ăn. 

Những đứa trẻ con năm 1980 hồi đó còn rất hay bị nhốt ở nhà. Tôi chả có gì làm ngồi việc đọc, tôi đọc hầu hết những tài liệu mà bố tôi viết. Năm 1972, bố tôi là phóng viên Thông tấn xã Giải phóng, bố viết rất nhiều bài báo trên chiến trường Quảng Trị. Tôi đọc say mê. Từ những trang báo đó, tôi bắt đầu có ước mơ rằng một ngày nào đó, mình cũng sẽ đi ra chiến trường, đến những điểm nóng trên thế giới, mình cũng viết báo, gửi về cho bố đọc, bố nhận xét và rồi đăng báo. Ước mơ của một đứa trẻ ngày xưa bắt đầu như thế.

Bố tôi vốn là người ham đọc và chăm đọc. Tôi được thừa hưởng sự đam mê đọc từ ông. Bố rất thích đọc tiểu thuyết cổ điển và đó chính là cánh cửa đưa tôi đến với thế giới văn học. Nhờ những cuốn tiểu thuyết cổ điển mà tôi say mê đọc, dần yêu thích việc viết và rồi bằng một cách nào đó, tôi đi theo con đường làm báo giống bố. Hành trình ấy giống như một hạt giống được gieo từ sớm và nảy mầm nào ai hay. 

Bố anh thường thể hiện tình cảm, sự yêu thương dành cho anh theo những cách nào?

Bố tôi không thể hiện tình yêu qua những cái ôm hay những lời ngọt ngào. Thế nhưng, tôi quan sát trong sinh hoạt chung của hai bố con, bố lo đủ cho tôi từng bữa ăn đến giấc ngủ, cả những lần tôi bị bệnh mà ông cõng tôi trong đêm. Với chừng ấy hành động âm thầm, tôi biết bố yêu tôi lắm chứ.

Ngày xưa, tôi nghịch lắm, chắc cũng thuộc hàng “nhất nhì” trong lớp. Tôi nghịch tới mức phải từng phải viết 3 bản kiểm điểm trong vòng 1 tuần. Với tần suất như vậy, học sinh nào chẳng sợ phụ huynh mắng … và tôi không phải ngoại lệ. Vì sợ, tôi từng giả chữ ký của bố. Bố biết nhưng không nói gì, chỉ dặn tôi trên lớp thì đừng nghịch, đừng trêu bạn vì bố không thích bị cô giáo gọi đến gặp mặt. Mãi sau này tôi mới biết, cô giáo từng phê bình tôi chỉ đáng “xách dép” cho những người khác - bố đã thẳng thừng nói rằng: “Con tôi không bao giờ xách dép cho ai cả. Không bao giờ trên cuộc đời này nó phải làm như thế cho ai”. Ông chia sẻ câu chuyện này khi tôi đã trưởng thành, như một cách để động viên tôi trên con đường sự nghiệp. Ông luôn hy vọng tôi làm những điều tốt nhất cho bản thân và xã hội. 

Nhìn lại quãng đời kể từ khi đi học cho đến khi ra đời, tôi tin rằng ông chưa từng xấu hổ vì tôi, thậm chí ông coi tôi là niềm tự hào. Đó chính là nguồn động lực lớn nhất trên hành trình học tập và làm việc của tôi.

Theo anh, điều gì đã giúp bố luôn giữ được sự điềm đạm và lựa chọn hình thức giáo dục phi bạo lực trong bối cảnh đương thời, khi các bậc cha mẹ thường nghiêm khắc trong cách nuôi dạy con cái? 

Tôi nghĩ là do bản chất của bố. Ông vốn là người học văn, khá lãng mạn mà còn đẹp trai (cười). Ngoài ra, ông từng là phóng viên chiến trường nên sự khắc nghiệt của đời sống đã tôi luyện cho bố nhiều điều. 

Ngày đó, mẹ tôi đi công tác ở Cuba, mỗi tháng chỉ gửi thư về một lần. Ở nhà, chỉ còn hai bố con nương tựa vào nhau. Nếu hai bố con không yêu thương nhau thì mẹ ở cách nửa vòng trái đất làm sao có thể an tâm được? Bố tôi vẫn phải đi làm, nhiều khi đi công tác xa. Ông hiểu cho tôi - một đứa trẻ thiếu vắng tình cảm của mẹ, lớn lên giữa thời kỳ bao cấp, thời đại cái gì cũng thiếu. Vậy nên, ông thương con bằng tình yêu của một người đàn ông từng trải, giản dị nhưng ân cần.

Bố tôi tâm niệm, dạy con có nhiều cách, không nhất thiết bằng đòn roi. Tình yêu của người cha đâu cần thể hiện bằng lời “bố yêu con, bố thương con vì con phải sống xa mẹ”. Tình yêu cần được thể hiện bằng hành động, theo cách một người cha đã hy sinh một phần cuộc đời cho đứa con của mình.

Bước chuyển thế hệ, tiếp nối di sản tình yêu thương                  

Bước chuyển giao khi anh nuôi dạy con gái đầu lòng đã diễn ra như thế nào?

Tôi kết hôn, lập gia đình rồi có con - đó là điều bình thường trong cuộc sống. Duy chỉ có một điều khác, tôi không phải là người trực tiếp đồng hành với con trong thời gian đầu đời, vì tôi phải đi công tác nhiều. 

Khi con 3 tuổi, cả nhà chuyển sang Ý. Đây là thời điểm những nhận thức đầu tiên liên quan đến cuộc sống và yếu tố ngôn ngữ của con dần xuất hiện. Sợi dây gắn kết hai bố con chính là việc tôi đọc truyện tiếng Việt cho con. Để hòa nhập vào một nền văn hoá mới, con phải bắt đầu từ ngôn ngữ, đồng thời tiếng mẹ đẻ cũng cần được gìn giữ. 

Mình truyền cho con niềm đam mê đọc sách, giống như cách bố đã làm với tôi thời bé. Vậy là tình yêu sách của con lớn dần lên theo tháng năm. Hiện giờ, cô bé đã là biên tập viên xuất bản cho một nhà xuất bản tại Anh. Có lẽ, sách chính là “chất keo” gắn kết tình cảm gia đình, tình cảm cha con từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Theo anh, điều gì là quan trọng trong việc nuôi dạy con ở thời đại này?

Tôi tin rằng khi một đứa trẻ cảm thấy bị kiểm soát, con sẽ tìm cách đẩy ta ra xa. Những đứa trẻ ấy có lòng tự tôn rất lớn. Dù còn nhỏ, chúng đã thích việc tự chăm sóc bản thân. Lúc này, bản thân người làm cha mẹ nên lặng lẽ quan sát ở một khoảng cách an toàn và sẵn sàng xuất hiện khi con cần sự trợ giúp. Tôi không ngăn cản con làm những điều con cho là đúng, kể cả việc này đem lại hậu quả không tốt. Bởi vì chính những trải nghiệm sẽ khiến con học cách tự điều chỉnh và đưa ra quyết định sáng suốt trong tương lai. 

Tôi vẫn thường dạy con rằng: “Con hoàn toàn có thể mắc sai lầm”. Nhiều bậc cha mẹ có thói quen ứng dụng “chủ nghĩa kinh nghiệm” trong cách nuôi dạy con cái. Chúng ta từng mắc sai lầm nên muốn thế hệ sau không đi vào “vết xe đổ” đó. Thay vì cấm đoán, đặt ra những lằn ranh thì hãy để điều xảy ra cần phải xảy ra - đây là cơ hội quý giá để con tự đứng dậy. Điều quan trọng là dù có chuyện gì, hãy nói với con: cha mẹ vẫn ở đây, âm thầm hỗ trợ con về mặt tinh thần. Để sau mỗi lần vấp ngã, con luôn biết mình có điểm tựa vững chắc phía sau. 

Vậy chìa khoá để nuôi dạy một đứa trẻ tự tin, độc lập là gì?

Hãy tin tưởng con. 

Khi mình tin con làm được, mình đang trao lực đẩy để giúp con tiến về phía trước. Vai trò cha mẹ không phải là người quyết định thay con, hãy là những người chỉ dẫn, giúp con nhận ra những điều con làm được và những rủi ro tiềm ẩn. Nhiều bậc cha mẹ khi con đi du học thường mang nhiều nỗi lo. Lo từ bạn bè con chơi, tài chính con quản lý tới những rung cảm ở phía kia địa cầu mà cha mẹ không thể biết hết. Lo lắng là điều dễ hiểu, nhưng không ai sống thay con được. Vì mỗi người đều có cuộc sống riêng, ngay cả cha mẹ cũng vậy. 

Mình trao cho con những gì mình thật sự có. Không đơn thuần là tài chính mà thứ mình có thể trao đi, là phần tâm hồn, là tri thức, là những kinh nghiệm sống đã được chắt lọc qua năm tháng. Nhiều người cho rằng, nếu không để con chịu khó chịu khổ từ nhỏ thì sau này con sẽ khó kiên trì. Nhưng tôi tin, bản lĩnh không đến từ sự thiếu thốn, mà đến từ việc con được trang bị đầy đủ về nhận thức, cảm xúc và sự hiểu biết để đối diện với cuộc sống.

“Con hãy đi & khám phá chuyến tàu cuộc đời, bố luôn ngồi ở toa cuối” 

Đâu là lời khuyên từ bố mà anh vẫn thấy có giá trị cho tới thời điểm này?

Tôi không nhớ rõ vì bố cho tôi rất nhiều lời khuyên quý báu. Điều tôi nhớ nhất có lẽ là sự ủng hộ từ ông khi tôi ra cuốn sách đầu tiên. 8 năm trước, tôi từng tổ chức một buổi triển lãm ảnh trong khuôn khổ sự kiện tại Đại sứ quán Ý và người thúc đẩy tôi làm điều này chính là bố. Ông thấy tôi chụp nhiều ảnh và khuyến khích tôi tổ chức một buổi triển lãm thực sự, chứ không chỉ “bày” trên Facebook. 

Tôi thực hiện triển lãm này trước tiên là vì bố. Bố là người thúc đẩy những tiềm năng trong tôi, những điều tôi biết mình có nhưng không đủ động lực để bắt đầu. Những cuốn sách tôi viết, những triển lãm ảnh tôi thực hiện - một phần đến từ sự ủng hộ của ông. 

Bản thân bố là tác giả của nhiều bài báo, từng có bài đăng trong những cuốn sách viết về nghề nghiệp nhưng ông chưa có cuốn sách nào của riêng mình. Có lẽ chính vì vậy, ông khuyến khích tôi thực hiện ước mơ không chỉ của riêng tôi, mà còn là giấc mơ dang dở của bố. Cuối cùng, tôi đang chuẩn bị ra mắt cuốn sách du ký thứ 6 của mình (cười).

Việc luôn được bố ủng hộ và khích lệ như thế, đã tác động như thế nào đến cách anh đồng hành cùng con gái anh hiện tại? 

Tôi đồng hành cùng con theo đúng cách bố tôi đã đồng hành cùng tôi. Tất cả những điều tôi làm với con gái là đối thoại cùng con, lắng nghe và trò chuyện như hai con người ngang bằng và độc lập. 

Tôi chưa bao giờ phản đối con làm bất kỳ việc gì, giống như cách bố tôi đã tin tưởng và ủng hộ tôi vô điều kiện, như cách ông thúc đẩy tôi viết sách, làm triển lãm ảnh cho đến tận bây giờ. Tôi đọc sách cùng con, dạy con những bài học tự lập từ nhỏ, động viên con bước ra thế giới và sống như cách con muốn. Tôi muốn con hiểu được rằng, con có thể làm bất kỳ điều gì con muốn trên cuộc đời này, và yên tâm rằng bố mẹ sẽ ở đó, luôn luôn ủng hộ và yêu thương.

Tôi nhớ ngày con quyết định không theo học tại trường quốc tế Pháp theo dự định ban đầu mà muốn chuyển sang Anh để du học. Khi ấy, tôi thực sự rất sốc vì mọi thứ đã được chuẩn bị xong xuôi, chỉ chờ con nhập học. Tuy nhiên, thay vì phản đối, tôi vẫn tôn trọng quyết định của con và phân tích điều gì phù hợp, điều gì cần cân nhắc. Tôi trao đổi với con rằng, nếu con thật sự muốn đi thì con cần tự tìm hiểu trường, tự xin học bổng để giảm bớt gánh nặng tài chính cho gia đình. Cuối cùng, con đã làm được. 

Nhiều người ngạc nhiên khi biết tôi để con gái tự đi du học từ năm 14 tuổi, nhưng tôi đặt niềm tin vào con bé, vào những cuộc trò chuyện trao đổi giữa hai cha con. Tôi từng viết cho con rằng: “Con cứ ước mơ đi, bố mẹ sẽ tạo điều kiện cho con. Bố mẹ sẽ đứng đằng sau là ngọn gió thổi con bay”.

Gói gọn trong một thông điệp về câu chuyện kết nối tình cảm gia đình, đặc biệt là giữa bố và con, anh muốn nhắn nhủ tới độc giả điều gì?

Hãy đối thoại với con về bất kỳ chủ đề nào.

Tỷ lệ trẻ em trầm cảm ngày càng gia tăng, một trong những nguyên nhân sâu xa đến từ việc mất kết nối trong chính gia đình. Khi cha mẹ cảm thấy mất kết nối, họ có xu hướng kiểm soát con. Từ việc yêu cầu con mở cửa phòng, soi xét mạng xã hội đến việc yêu cầu con cập nhật từng hoạt động. Những đứa trẻ vốn tự lập sẽ phản kháng bằng cách rút lui, nói dối hoặc tạo một “thế giới riêng”. Cha mẹ nghĩ rằng con ăn cơm cùng mình mỗi ngày đã là giao tiếp, nhưng thực chất con đang dành thời gian nói chuyện với máy tính, điện thoại và mạng xã hội – những thứ ngoài gia đình.

Nếu thật sự yêu thương con, cha mẹ hãy thể hiện điều đó bằng hành động và sự lắng nghe, đừng xuất hiện khi con sai để phán xét. Hãy nhớ lại khi chúng ta bằng tuổi con, ta cũng mắc sai lầm. Vậy thì hãy để con được sai, đồng hành cùng con qua những trải nghiệm đó. Đối thoại là điều cốt lõi vì giáo dục, suy cho cùng, bắt nguồn từ gia đình.

Có một câu chuyện tôi rất tâm đắc, kể về một cậu bé 10 tuổi. Mùa hè nào cậu cũng cùng bố mẹ về nhà bà bằng tàu hỏa. Mùa hè năm nọ, cậu nói rằng muốn tự đi một mình. Bố cậu đồng ý và dúi vào tay cậu một tờ giấy rồi căn dặn: “Khi nào con thấy không ổn thì mở ra”. Trên chuyến tàu, vì gặp nhiều người lạ nên cậu bắt đầu sợ hãi. Cậu chợt nhớ tới tờ giấy bố đưa và mở ra. Bên trong tờ giấy viết: “Bố đang ở toa cuối”.

Chúng ta - những người làm cha mẹ, luôn ở toa cuối của đoàn tàu. Chúng ta không nhất thiết phải ở cùng toa với con, ngồi cạnh con - nhưng khi con cần, người đầu tiên con nghĩ đến phải là chúng ta. Đến bây giờ, tôi cần dùng từ “phải”. Có thể ta không là ưu tiên hàng đầu của con, nhưng hãy trở thành người con có thể chia sẻ khi nó cảm thấy hạnh phúc hay đau buồn.                 

Cảm ơn nhà báo Trương Anh Ngọc vì những chia sẻ sâu sắc, chân thành và đầy cảm xúc dưới góc nhìn của người làm con, làm cha và làm nghề. Chúc anh và gia đình thật nhiều sức khỏe!