Làm công việc thường xuyên được đi phỏng vấn các influencer, tôi hay nhận được một câu hỏi từ mọi người: người nổi tiếng ngoài đời thực có gì giống và khác với hình ảnh trên mạng xã hội (MXH). Rất khó để đưa ra một câu trả lời chính xác. Có người kín đáo, trầm tính hơn so với sự hoạt bát vui vẻ mà mọi người thường thấy trên MXH, có người lạnh lùng đôi chút, cũng có người giống y chang.
Trương Anh Ngọc thuộc nhóm cuối cùng. Quần jeans xanh, áo phông trắng, giày thể thao, anh hẹn gặp The Influencer ở chân tòa Thông tấn xã Việt Nam vào một buổi sáng đầu tuần. Đây có lẽ là cuộc phỏng vấn mà chúng tôi phải đặt ít câu hỏi nhất, nhưng lại thu về rất nhiều câu chuyện và nguồn cảm hứng mới.
Mạng xã hội làm cho công việc của tôi dễ dàng hơn rất nhiều. Trước đây làm truyền hình, làm báo giấy, mình gần như không biết được phản hồi của người đọc, người xem. Cùng lắm chỉ là vài cú điện thoại gọi đến tòa soạn, hoặc đôi ba bức thư khán giả gửi. Giờ hoạt động trên MXH, bất cứ cái gì mình làm ra đều sẽ có phản hồi ngay lập tức, sự phản hồi này đem đến 2 hiệu quả:
Thứ nhất, mình có thể làm mọi việc tốt hơn. Trước đây, có khi viết sai, nói sai cũng không biết, hoặc có biết thì cũng lờ đi bởi dù sao chương trình cũng đã phát sóng, báo cũng đã in. Còn với MXH, mình cần cẩn thận và chỉn chu hơn rất nhiều với từng bài viết mình đăng, từng video mình thực hiện. Đôi khi chỉ cần một lỗi sai chính tả người đọc cũng sẽ phản hồi ngay. Mình đã xác định là người của công chúng, người có ảnh hưởng trên MXH thì lại càng cần cẩn thận, làm điều gì cũng phải rất chắc chắn.
Thứ hai, mình cần dự đoán trước phản ứng của dư luận, đặc biệt với những vấn đề dễ gây tranh cãi. Khi bàn luận về những vấn đề đa chiều, tôi luôn chuẩn bị sẵn các luận điểm để trao đổi ngọn ngành với người theo dõi, dù cho đó là phản hồi tích cực hay tiêu cực. Nhờ MXH, tôi được tiếp xúc thường xuyên hàng ngày với độc giả, từ đó hình dung rất rõ người đọc là ai, mình đang phục vụ nhóm đối tượng nào.
Quan điểm của tôi là có. Người làm báo giỏi rất có thể sẽ trở thành một người làm nội dung trên MXH giỏi, bởi họ biết cách định hướng độc giả của mình, biết đưa ra những chủ đề khiến người đọc không nhàm chán, biết tận dụng khả năng, vốn sống của mình để tạo ra các cuộc thảo luận sôi nổi. Làm influencer trên mạng xã hội, mình vừa là phóng viên, vừa là biên tập viên, vừa là chủ bút cho tờ báo do chính mình tạo ra. Hơn nữa, làm báo trên MXH còn không bị giới hạn số lượng bài viết, số lượng từ. Có những ngày tôi chia sẻ 3 bài viết, có những ngày lên đến 10 bài, tuỳ theo hoàn cảnh từng ngày. Với tôi, đây là một cách làm báo cực hay.
Đôi khi, việc này cũng khiến mình cảm thấy phiền toái, mệt mỏi. Ví dụ như khi một bài viết nào đó không được phản hồi tốt như mong đợi, hoặc có nhiều quản hồi tiêu cực. Những lúc như vậy, mình cần nghĩ lại về những điều đã viết, có thể bài viết chưa tới, cần thay đổi cách tiếp cận, nhưng làm sao vẫn phải giữ được tính cách, quan điểm sống của mình. Đó vừa là thách thức, vừa là niềm vui.
Có lẽ không nên gọi là “tai nạn", mà chỉ đơn giản là những câu chuyện đáng nhớ. Tôi là nhà báo Việt Nam duy nhất được bỏ phiếu bầu trong giải thưởng Quả bóng Vàng, một trong những giải thưởng danh giá nhất thế giới về bóng đá. Từ năm 2010 đến 2019, suốt cả 10 năm, năm nào khi tôi công bố phiếu bầu của mình cũng có rất nhiều người vào công kích, tại sao bầu cho người này mà không phải người kia. Có người chửi bới, lăng mạ, thậm chí dọa giết. Tôi lường trước được tất cả những điều đó. Fan bóng đá luôn cuồng nhiệt, họ cho rằng ngôi sao của họ là nhất, trong khi phiếu bầu của tôi lại chỉ có một.
Mỗi lần như vậy sẽ mất khoảng 1-2 tuần. Tôi đọc hết các comment, tranh luận văn minh thì tôi trả lời, thiếu lịch sự thì bỏ qua, tôi không xoá bài, cũng không chặn bất cứ ai, để người ta nhận ra cách hành xử của người ta đang như thế nào. Còn với những người đe dọa, tôi hẹn gặp rõ ràng: giờ này, ngày này, tôi ngồi ở quán cafe này, hẹn các bạn ra gặp để cùng trao đổi thẳng thắn như những người đàn ông. Anh hẹn mấy lần mà chẳng có ai đến. Vấn đề của cư dân mạng là họ chỉ cảm thấy mạnh mẽ khi núp sau cái màn hình máy tính, không dám trao đổi trực tiếp để giải quyết vấn đề. Vậy thì thay vì công kích, chửi bới, tại sao chúng ta không đơn giản là tôn trọng quan điểm của nhau?
Kể từ ngày hoạt động nhiều trên MXH, tôi học được rằng điều quan trọng nhất là sự kiên nhẫn, thận trọng và vị tha. Có thể có những người không nói tốt về mình, nhưng mình sẵn sàng bỏ qua. Không phải vì mình vĩ đại hơn họ, mà mình phải chấp nhận nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau trên MXH, và ngoài kia còn rất nhiều việc đáng quan tâm hơn.
Influencer có trách nhiệm lan tỏa được những điều tích cực, lạc quan đến cộng đồng. Và những điều tích cực lạc quan ấy phải đến từ chỉnh bản thân mình, không vay mượn của ai khác. Độc giả MXH rất tinh ý, họ sẽ nhận ra ngay điều gì là giả tạo, là trích dẫn, là lấy của người khác ghép vào của mình.
Trên mạng, tôi nói rất nhiều đến cái chết, vì tôi không coi đó là điều xấu. Tại sao ta phải sợ nói đến nó trong khi đó là điều chắc chắn sẽ xảy ra với tất cả mọi người, theo cách này hay cách khác. Tại sao chúng ta chúc nhau giàu có mà không chúc nhau sức khoẻ và có năng lượng tốt. Tại sao chúng ta cứ tập trung đả kích những điều xấu, mà không bàn xem nên làm những điều tử tế như thế nào. Với cá nhân tôi, tôi luôn muốn hướng đến những giá trị tích cực bền vững lâu dài. Làm influencer, đã không viết thì thôi, đã làm thì phải làm có trách nhiệm. Tôi không bao giờ có khái niệm “viết cho vui", mình là người làm báo, mình xác định rõ đây là công cụ để mình truyền tải những điều tốt đẹp, những điều tử tế. Và tôi phải nhấn mạnh lại, chính bản thân mình phải mang những giá trị đó trước tiên.
Theo dõi MXH lâu ngày, đôi khi tôi cũng nhận ra những câu chuyện ảo, những người hôm nay nói một đằng, một thời gian sau lại nói kiểu khác, những bức ảnh trông tưởng chừng rất hạnh phúc nhưng đằng sau lại là một câu chuyện trái ngược. Những chắc chắn mình sẽ không đi “bóc mẽ". Nghĩ sâu hơn một chút, đó có thể là hạnh phúc là họ đang hướng đến, họ không dám sống thật với chính mình thì con người đó cũng đáng để cảm thông lắm chứ. Trong lòng, tôi luôn chúc các bạn hạnh phúc. Nếu có comment thì tôi cũng sẽ khen các bạn có bức ảnh đẹp, đến cả comment tôi cũng không muốn làm ai đau.
Thứ nhất, tôi nói rất nhiều về chuyện du lịch. Tôi có một chuỗi bài với hashtag #dikhitacontre (Đi khi ta còn trẻ) và được cộng đồng đón nhận rất tốt. Năm nay dịch không thể đi nước ngoài, thì chúng ta có thể khám phá Việt Nam. Tôi viết rất nhiều về hành trình các bạn trẻ đi du lịch một mình, họ tận dụng gap year của mình để khám phá thế giới, họ cũng không cần quá nhiều tiền, họ làm tình nguyện viên và tĩnh lũy thêm nhiều kinh nghiệm và trải nghiệm. Tôi cũng viết rất nhiều về hành trình du lịch của các bạn nữ, để khuyến khích các bạn muốn đi mà còn thiếu tự tin hoặc không được gia đình ủng hộ.
Tôi từng nhận được tin nhắn của một bác đã 70 tuổi, bảo tôi là người cực đoan, khuyến khích thế hệ trẻ đi suốt ngày để chúng trở thành những người vô trách nhiệm, bỏ hết gia đình công việc, không báo hiếu bố mẹ. Với tôi, đấy là những quan điểm rất cũ. Anh viết lại cho bác một bức thư dài, đăng tải công khai cho người trẻ đọc, cho các bậc cha mẹ đọc, để nói về việc tại sao chúng ta nên đi, về chuyện tôi đã đi 20 năm nay rồi và chắc chắn sẽ còn đi tiếp, về việc mỗi người đều có quyền được lựa chọn lối sống theo cách mình mong muốn.
Tôi cũng nói nhiều về các quan điểm cũ, các hiện tượng sống trong xã hội mà tôi không ủng hộ. Ví dụ từ khi về Việt Nam, cứ 5-6h chiều đi làm về, tôi thấy các quán bia rất đông. Tôi viết về việc tại sao tình cảm lại phải thể hiện trên bàn rượu, tại sao đàn ông tan làm không về cùng gia đình, tại sao bây giờ dũng cảm lại được đánh giá bằng việc dám từ chối một chén rượu. Tôi nói thẳng là đừng mời tôi đi nhậu, tôi sẽ không đi đâu, nhưng nếu mời tôi đi du lịch, đi trekking, đi đàm đạo thì tôi chắc chắn đi luôn. Sau vài bài đăng về chủ đề này, bạn bè anh tự ái rất nhiều, thậm chí bỏ chơi. Nhưng với tôi điều đó không quan trọng, đó là cách tôi sống.
Rồi những chuyện khác như đi ăn cỗ phụ nữ phải ngồi bàn riêng, đàn ông ngồi bàn riêng; hay việc phụ nữ phải nấu nướng dọn rửa, trong khi đàn ông thì chỉ ngồi không. Nói về những chủ đề này, tôi biết là mình đang “đập đầu vào tường”. Nhưng tôi vẫn phải nói, xã hội này phải thay đổi, những định kiến quan điểm cũ đến một ngày sẽ phải biến mất. Cứ kiên trì nói đi nói lại, vài năm gần đây, tôi bắt đầu thấy những phản hồi tích cực đang ngày càng tăng lên, đó là những dấu hiệu tốt.
Chắc chắn là có giới hạn. Với tôi, quảng cáo là việc trao đổi thông tin về sản phẩm, cung cấp những thông tin hữu ích đến cộng đồng. Với các nội dung này, tôi sẽ gắn sản phẩm với một câu chuyện liên quan thể hiện quan niệm sống của mình, từ đó vẫn chia sẻ được với người đọc nhiều giá trị. Dịp này sắp Tết, cũng có mấy nhãn rượu nhờ tôi truyền thông, nhưng tôi nhất định từ chối. Tết đến nơi rồi, chúng ta đang nói đến việc ăn Tết lành mạnh, an toàn, tốt cho sức khỏe, anh không thể đi quảng cáo cho một sản phẩm rượu được. Đó là những giới hạn rất rõ ràng.
Tôi cũng không nhận một dự án nếu nó ảnh hưởng đến những giá trị đạo đức. Nhiều nhãn hàng muốn dùng influencer này để nói về công ty kia, xây dựng chiến dịch này, để chống lại một nhãn hàng khác. Tôi không làm những việc đó. Tôi chỉ đơn giản là giúp nhãn hàng cung cấp thông tin về sản phẩm hữu ích đến cộng đồng.
Chúng ta chỉ được sống một lần trên đời. Ai cũng biết rằng chúng ta sẽ chết, theo nhiều cách khác nhau, nhưng đó là điều không thể tránh được. Vậy khi chúng ta còn sống, hãy tránh làm điều xấu, tránh nghĩ điều xấu, đó gần như là tất cả những gì chúng ta có thể làm.
Cuộc sống luôn có hai mặt, có điều tích cực, có những khủng hoảng, những câu chuyện buồn khiến chúng ta lung lay về những giá trị tích cực. Nhưng đó mới chỉ là một mặt của cuộc sống. Tôi luôn muốn chia sẻ để mọi người hiểu được rằng, cuộc đời này luôn đẹp và đáng sống. Việc mình được sống ở đây ngày hôm nay là một đặc ân mà biết bao người khác không có được. Nên hãy sống tốt nhất có thể, đi xa nhất có, gặp gỡ nhiều người nhất có thể, vì chúng ta chỉ sống được một lần trong đời.
Cảm ơn anh đã có những chia sẻ rất chân thật với The Influencer. Chúc anh may mắn trên những chặng đường tiếp theo.
