Aubrey Jade sở hữu 188 nghìn người theo dõi trên Instagram, là một người có sức ảnh hưởng trong lĩnh vực thời trang. Aubrey sở hữu những bức hình hàng chục nghìn like nhờ cách ăn mặc sành điệu, hợp mốt và những bức ảnh với dáng pose cuốn hút, “chuyên nghiệp”... Nghe những miêu tả này, liệu bạn có đoán được cô bé ấy chỉ 4 tuổi? Chính xác, Aubrey Jade 4 tuổi sở hữu hàng trăm nghìn người theo dõi trên Instagram, nhận định bản thân trong bio rằng “I love fashion” (tôi yêu thời trang). Tuy nhiên, tất cả hình ảnh, phong cách và chia sẻ của cô bé 4 tuổi ấy được tạo ra bởi mẹ mình. 

Aubrey Jade "lên đồ" sang chảnh chụp hình cùng ly Starbucks

Aubrey Jade tất nhiên không phải trường hợp duy nhất. Child Fashion Influencer (Trẻ có ảnh hưởng trong lĩnh vực thời trang) không còn là thuật ngữ xa lạ trong ngành thời trang, quảng cáo… Thậm chí, trang web của tạp chí thời trang Harper's Bazaar từng chia sẻ toplist 20 em nhỏ là những fashion bloggers nổi tiếng. 

Câu hỏi đặt ra là có bao nhiêu phần trăm con người thật, cá tính thật của một cô bé, cậu bé 4-5 tuổi xuất hiện trong những bức hình được bố/ mẹ đăng tải trên mạng xã hội? Hay đó hoàn toàn là tư duy của cha mẹ và cách cha mẹ đang tạo ra nội dung hấp dẫn trên mạng xã hội thông qua sự đáng yêu, xinh xắn, thông minh, hoạt bát của con cái mình? Liệu việc một đứa trẻ nổi tiếng quá sớm sẽ có mặt tích cực và tiêu cực nào? 

1. Lợi nhuận lớn từ việc trẻ làm influencer 

Lợi nhuận từ một trẻ có sức ảnh hưởng chính là cái “bẫy” lớn nhất và cơ bản nhất mà nhiều cha mẹ đang sa chân vào. Ban đầu, cha mẹ có thể chỉ muốn lưu giữ hình ảnh của con cùng những khoảnh khắc đáng nhớ qua một tài khoản mạng xã hội hoặc phát triển hình ảnh bản thân trong vai trò dad/ mom influencer. Nhưng sau đó, số followers của con tăng lên và nhãn hàng booking các bé xuất hiện hứa hẹn một khoản thu nhập lớn sẽ khiến mục đích ban đầu bị thay đổi. Cha mẹ chuyển sang nỗ lực tạo ra một profile cho bé sao cho thu hút followers và nhãn hàng nhất. 

Tác giả Zulia Rane trên medium.com đã chia sẻ về cãi “bẫy” này qua bài viết “The terrifying rise of the child influencer and the parents who profit”. Cụ thể, mỗi trẻ có sức ảnh hưởng có thể kiếm đến 100 Đô la cho mỗi 1000 followers mà chúng sở hữu. Ví dụ, cô bé 5 tuổi @mayabalson với hơn 1,6 triệu followers trên Instagram có thể thu về 15,000 Đô la mỗi post được gán mác “sponsored” (tài trợ). Với mức thu nhập này, rất nhiều vấn đề được đặt ra: Các bé 4,5 tuổi đang có thu nhập từ Instagram - một nền tảng cấm người dùng dưới 13 tuổi, vậy khoản tiền đó được tính như thế nào và cho ai? Yêu cầu trẻ tạo dáng, chụp hình có được tính vào hình thức lao động? 

Maya Balson thu về 15,000 Đô la mỗi post quảng cáo

Thực tế đã có những đạo luật ra đời để bảo vệ trẻ em. Tiêu biểu là luật Coogan được ban hành khi Jackie Coogan (ngôi sao nhí đầu tiên của California) biết rằng mỗi xu anh kiếm được đều thuộc về cha mẹ mình. Jackie từng tham gia diễn xuất từ năm 4 tuổi, được “Vua hề Sác lô” Charlie Chaplin chú ý và cho cậu tham gia bộ phim “The Kid” nổi tiếng, và có thu nhập cao nhất Hollywood khi mới 9 tuổi. Vậy nhưng, những đồng tiền Jackie vất vả kiếm được đều vì tranh chấp của người lớn mà bị tước đoạt. Luật Coogan ra đời quy định người sử dụng lao động chỉ có thể ký hợp đồng lao động với một đứa trẻ nếu một tỷ lệ phần trăm phí nhất định được chuyển vào tài khoản tiết kiệm của đứa trẻ (được gọi là Tài khoản ủy thác Coogan, khoản tiền không dưới 15% khoản thanh toán giá trị hợp đồng ban đầu). Luật Coogan ra đời đã giúp nhiều đứa trẻ nổi tiếng sớm được hưởng quyền lợi xứng đáng hơn. 

Chân dung Jackie Coogan (Ảnh: Internet)

Tuy nhiên, với ngành influencer marketing, không có gì được đảm bảo trên thực tế. Ngày nay, các diễn viên nhí sở hữu 100% thu nhập của mình, mặc dù cha mẹ có thể sử dụng tới 85% số tiền đó để “mua nhà, trang trải chi phí hoặc thậm chí tự trả lương để quản lý sự nghiệp của con” (chia sẻ của Julia Carrie Wong, The Guardian). Nếu nguồn tiền từ mạng xã hội như Youtube có mức quy định rõ ràng, nguồn thu từ các thương hiệu booking quảng cáo vẫn là điều khó xác định. Hơn nữa, việc trang bị cho một đứa trẻ 4-5 tuổi hiểu về thu nhập và quyền lợi của chúng là điều không thể. Tóm lại, nếu không tỉnh táo và bị lợi nhuận làm mờ mắt, cha mẹ hoàn toàn có thể biến trẻ trở thành “công cụ” kiếm tiền của mình. 

2. Nổi tiếng sớm có thể trở thành rào cản trên hành trình trưởng thành của bé

Các trẻ có sức ảnh hưởng được mặc định về tính cách có thể gặo nhiều rào cản trong hành trình trưởng thành. Chúng mặc đồ, pose dáng theo chỉ dẫn của phụ huynh. Chúng xuất hiện với vẻ ngoài đáng yêu hay sang chảnh trên mạng xã hội - những điều này hầu hết phụ thuộc vào mong muốn của cha mẹ. Dựa trên thông tin của trang vuoncuabe.com, khi trẻ 4-5 tuổi, chúng bắt đầu học đánh răng, rửa mặt, gấp quần áo, chúng yêu thích được thử làm nhiều thứ… Trẻ trong độ tuổi này thường bắt chước người lớn và làm theo mọi điều chúng được sai bảo nên gần như chưa có khả năng tự quyết định trong hầu hết các vấn đề cuộc sống. Có lẽ bởi vậy mà nhiều mạng xã hội như Instagram hay Youtube đều quy định người đủ 13 tuổi mới có thể tạo tài khoản, thay vì cho phép mọi lứa tuổi thiết lập danh tính trên mạng. 

Việc cha mẹ “biến” bé thành một influencer sẽ ảnh hưởng đến quá trình định hình tính cách và thấu hiểu bản ngã của trẻ sau này. Nói một cách đơn giản, chúng đang sống theo mong muốn của cha mẹ hơn là tự khám phá cuộc sống và sống theo mong muốn, đam mê, nhận thức của bản thân. 

Paul Peterson, cựu thành viên của câu lạc bộ Mickey House, một người từng có tiếng tăm từ khi còn nhỏ, chia sẻ: “Tôi phải đối diện với những con quỷ trong mình khi danh tiếng qua đi, tôi nhận thức một cách sâu sắc về việc những đứa trẻ khác cũng đối diện với tình trạng tương tự: sự ghẻ lạnh từ cha mẹ và anh chị em, mất đi bản sắc khi danh tiếng biến mất.” 

Chân dung Paul Peterson trong Mickey House Club (Ảnh: Original Mickey House Club)

Bên cạnh Paul Peterson, Essena O’Neill là một trường hợp điển hình hơn trong vấn đề mất đi bản sắc ngay cả khi danh tiếng chưa biến mất. Tháng 10/2015, người mẫu mười tám tuổi xinh đẹp đã xoá bỏ “sự nghiệp” thành công trên mạng xã hội của cô. Thay thế cho 2000 bức ảnh được xoá đi, Essena chia sẻ một đoạn video chân thực, đẫm nước mắt xác nhận sự thật: trở nên xinh đẹp, chuyên nghiệp trên mạng là điều khó khăn. Cô bé chia sẻ về cảm giác mình cô đơn đến đâu, tất cả các bức ảnh của cô ấy đều đẹp ra sao, lượt thích và bình luận đã trở thành một cách để cô cảm thấy hài lòng về bản thân như thế nào… Sau tất cả, khi còn chưa có cơ hội khám phá cuộc đời thực, những cô bé như Essena đã bị “nhấn chìm” trong mạng xã hội và xác định giá trị bản thân dựa trên lượt thích, lời khen từ những người xa lạ. Những tác dụng “phụ” này không phải xảy ra với chỉ một vài trường hợp. Mỗi đứa trẻ nổi tiếng sớm sẽ đối diện với hành trình trưởng thành theo những cách khác nhau, có những lựa chọn khác nhau nhưng không trường hợp nào là dễ dàng. 

Chia sẻ của Essena O’Neill về việc nổi tiếng sớm (Ảnh: Know Your Meme)

3. Những lưu ý khi cha mẹ quyết định để trẻ làm influencer

Thực tế, mạng xã hội không phải thứ hoàn toàn xấu với trẻ. Với những đứa trẻ được sinh ra trong thời đại công nghệ, việc chúng tiếp xúc với công nghệ, mạng xã hội từ sớm không xấu. Theo trang Thought Teach, những đứa trẻ được dạy cách sử dụng mạng xã hội và tiêu thụ thông tin số từ sớm có thể là những người dùng trách nhiệm hơn trong tương lai, có khả năng phân biệt thông tin giả, nội dung độc hại… tốt hơn so với thế hệ trước. Trẻ có thể kết nối với nhiều người trên mạng xã hội, mở rộng mối quan hệ.... Điều này đặc biệt có lợi cho trẻ hướng nội. Thậm chí, chúng có thể phát triển trở thành những người quan tâm đến các vấn đề xã hội nhiều hơn hay có khả năng tham gia vào hoạt động chính trị. Thế hệ trẻ em làm influencer hiện tại sẽ là một phần không thể thiếu trong việc thay đổi hoạt động tiếp thị trên nền tảng truyền thông xã hội trong tương lai. 

Nhìn chung, mạng xã hội chỉ là công cụ để mỗi người thực hiện các mục đích của riêng mình. Và những lợi ích trên sẽ xuất hiện khi và chỉ khi trẻ có đủ khả năng tự sử dụng mạng xã hội và được hướng dẫn, giáo dục cẩn thận trước những nguy cơ tiềm tàng trên các nền tảng này. Nếu muốn trẻ trở thành một influencer trên mạng xã hội, cha mẹ sẽ cần lưu ý:

• Thứ nhất, cha mẹ không nên đóng khung trẻ vào một hình ảnh nhất định. Trong giai đoạn phát triển, điều cha mẹ cần làm là dạy trẻ cách nhận biết những thứ xung quanh cuộc sống. Trẻ cần được quan sát thế giới, được chỉ bảo để phát triển và hình thành nhân cách thay vì bị định hình trong một khuôn mẫu. Trẻ không cần phải trở thành ai đó để được yêu mến. Những lượt like, những lời khen trên mạng xã hội không nên trở thành thứ định vị giá trị của trẻ. 
• Thứ hai, cha mẹ không nên ép trẻ sử dụng những sản phẩm trẻ không thích. Khi trẻ trải nghiệm sản phẩm từ nhãn hàng, cha mẹ cần tôn trọng phản ứng, cảm xúc của trẻ. Thay vì ép trẻ mỉm cười để tạo dạng với các sản phẩm từ mọi nhãn hàng, cha mẹ nên lắng nghe, theo dõi cảm nhận của trẻ và chia sẻ điều đó đến với followers của bé. Suy nghĩ, cảm xúc của bé cần được tôn trọng thay vì bị bóp méo cho “vừa” với một nhãn hàng nào đó. Đây vừa là cách tôn trọng cá tính của con, vừa là trách nhiệm của một influencer với cộng đồng - trách nhiệm chia sẻ những giá trị thực. Nói cách khác, việc quảng cáo, thay vì dưới danh nghĩa của bé, nên được chia sẻ bởi cha mẹ như một mom/ dad influencer. Cha mẹ là những người lựa chọn sản phẩm cho trẻ, theo dõi phản ứng của trẻ và trực tiếp chia sẻ các nội dung đến cộng đồng. Một đứa trẻ 4-5 tuổi rõ ràng không có khả năng review sản phẩm. 
• Thứ ba, cha mẹ cần cho trẻ tự quyết định lựa chọn cuộc sống của mình và minh bạch, rõ ràng trong vấn đề lợi ích của trẻ khi làm một influencer vào thời điểm bé đủ tuổi tự sử dụng mạng xã hội - 13 tuổi. Những điều cha mẹ cần làm là dẫn cho bé về vai trò của mạng xã hội, ý nghĩa, lợi ích của việc trở thành một influencer cùng những khó khăn mà trẻ có thể phải đối mặt. Còn quyết định trở thành người như thế nào, hãy để trẻ được chọn lựa. 

Tại Việt Nam, chúng ta không lạ với các hot kid đình đám trên mạng xã hội. Một cách tích cực, đa phần các hot mom, hot dad hay hot family Việt đang phát triển theo hướng chia sẻ hình ảnh cuộc sống đời thường của con và cùng con thay vì định hình trẻ trong khuôn mẫu sang chảnh, quyến rũ hay thời thượng trên mạng xã hội. Những tác hại và lưu ý về vấn đề child influencer trên thế giới có thể coi như những bài học điển hình để các cha mẹ nổi tiếng xác định hướng phát triển lành mạnh cho trẻ.