Khi TikTok thông báo chặn #SkinnyTok vào mùa xuân năm nay, đồng thời đưa người tìm kiếm từ khóa này đến các nguồn hỗ trợ y tế, nhiều người xem đây là động thái cứng rắn chống lại nội dung pro-ana (khuyến khích chán ăn). Trước đó, các cơ quan quản lý châu Âu đã cảnh báo TikTok rằng những video chia sẻ “mẹo” giảm cân cực đoan và hình ảnh influencer gầy gò đang nuôi dưỡng các tiêu chuẩn hình thể độc hại cho giới trẻ.

Tuy nhiên, lệnh cấm này chỉ loại bỏ được bề nổi – hàng triệu video gắn thẻ bị ẩn đi, nhưng dòng chảy ngầm của những nội dung ăn uống không lành mạnh vẫn tiếp diễn. Các nhà sáng tạo đơn giản là đổi sang các hashtag mới, hoặc “ngụy trang” thông điệp trong các video trông có vẻ vô hại, khiến TikTok luôn bị chậm một bước trong nỗ lực kiểm soát.

Sự gia tăng của các nội dung về ăn kiêng không lành mạnh

Những hashtag công khai cổ xúy chán ăn như #SkinnyTok nay đã hiếm gặp hơn, nhưng các nội dung tinh vi hơn – như video “What I Eat in a Day” (Tôi ăn gì trong một ngày) hay “Mẹo nhịn ăn gián đoạn” – lại đang nở rộ trên TikTok.

Một số TikToker chia sẻ thực đơn chỉ vỏn vẹn 200 calo dưới vỏ bọc vlog phong cách sống, trong khi những người khác khéo léo lồng ghép các chỉ dẫn ăn uống lệch lạc vào các video tập luyện thể dục. Với thuật toán đề xuất nội dung của TikTok – vốn được thiết kế để giới thiệu những video tương tự – người xem dễ dàng bị cuốn từ một video nấu ăn lành mạnh sang các clip hướng dẫn ăn kiêng khắc nghiệt chỉ sau vài lần vuốt màn hình.

Ranh giới mờ nhạt giữa lời khuyên lành mạnh và nội dung độc hại này khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn hơn nhiều so với chỉ đơn giản là chặn một hashtag. Nó đòi hỏi hệ thống phải hiểu rõ ngữ cảnh, có khả năng nhận diện tinh tế trên hàng ngàn video và caption không hề gắn thẻ cảnh báo.

Tác hại đã được ghi nhận: Vì sao điều này quan trọng?

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Một nghiên cứu năm 2024 phát hiện rằng chỉ cần dưới 10 phút tiếp xúc với các nội dung cổ xúy chán ăn trên TikTok cũng đủ khiến tình trạng bất mãn với hình thể ở phụ nữ trẻ trở nên trầm trọng hơn, đồng thời làm “bình thường hóa” các chuẩn mực vóc dáng gầy gò cực đoan.

Các chuyên gia y tế cảnh báo rằng, ngay cả những lần chạm mặt ngắn ngủi với các influencer chia sẻ chế độ ăn kiêng khắc nghiệt cũng có thể kích hoạt hành vi rối loạn ăn uống ở những người đang có nguy cơ, dẫn đến hệ lụy sức khỏe lâu dài như loãng xương, rối loạn nhịp tim, và thiếu hụt dưỡng chất nghiêm trọng.

Rối loạn ăn uống hiện là nhóm bệnh tâm thần có tỷ lệ tử vong cao nhất, vì vậy các chuyên gia nhấn mạnh rằng các nền tảng mạng xã hội phải có trách nhiệm với cách thuật toán của họ khuếch đại nội dung nguy hiểm tới những đối tượng dễ bị tổn thương.

Những tiếng nói tích cực lên tiếng phản kháng

Đáp lại, một số creator đã khởi xướng các chiến dịch phản biện dựa trên chính trải nghiệm cá nhân. Vận động viên Kate Glavan thường xuyên chia sẻ những video chân thực về hành trình hồi phục từ chứng chán ăn, đồng thời kêu gọi người xem chặn các tài khoản độc hại và tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp.

Người mẫu ngoại cỡ Nyome Nicholas-Williams thì lan tỏa thông điệp “trung lập với cơ thể” (body neutrality), chỉ trích việc phong trào “body positivity” bị thương mại hóa và cổ vũ sự chấp nhận bản thân vượt lên trên các chuẩn mực thẩm mỹ bề ngoài.

Tuy nhiên, bất chấp nỗ lực chân thành, những nhà sáng tạo tích cực này vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận khán giả. Nghiên cứu cho thấy các video “thinspo” giật gân – như hình ảnh cơ thể gầy trơ xương hay các bức ảnh so sánh trước-sau hào nhoáng – thu hút lượng like và chia sẻ nhiều hơn hẳn so với các nội dung giáo dục hoặc chia sẻ kinh nghiệm thực tế. Thiếu sự hỗ trợ từ thuật toán, những người tạo nội dung tích cực đang phải đối mặt với hành trình gian nan để giành lấy sự chú ý từ cộng đồng.

Bộ công cụ an toàn của TikTok – và những giới hạn

TikTok đã triển khai một số biện pháp bảo vệ: người dùng vị thành niên không thể xem nội dung bị giới hạn độ tuổi, bất kỳ tìm kiếm nào liên quan đến #SkinnyTok đều được chuyển hướng đến các tài nguyên của Hiệp hội Rối loạn Ăn uống Quốc gia (NEDA), và nền tảng này cũng hợp tác với các tổ chức sức khỏe tâm thần để gắn cờ các video độc hại.

Tuy nhiên, những biện pháp này vẫn chủ yếu dựa vào báo cáo từ người dùng và các bộ lọc tĩnh, trong khi các nhà sáng tạo “cứng đầu” liên tục nghĩ ra cách lách luật — đổi tên hashtag, lồng ghép “mẹo” lệch lạc vào các meme vô hại, hoặc tổ chức các buổi livestream mà ngay cả đội ngũ kiểm duyệt cũng khó theo kịp tốc độ lan truyền.

Sự mù mờ của thuật toán đề xuất càng làm giảm lòng tin: nhiều nhà sáng tạo cho biết TikTok vẫn liên tục hiển thị các nội dung ăn kiêng khắc nghiệt trên mục “Dành cho bạn”, dù họ đã nhiều lần nhấn “Không quan tâm”.

Vượt qua việc chặn hashtag: Hướng đến môi trường an toàn thực sự

Các chuyên gia cho rằng việc chặn một hashtag chỉ như dán miếng băng cá nhân lên vết thương hệ thống. Để giải quyết tận gốc, cần có những bước tiến mạnh mẽ hơn, bao gồm:

• AI kiểm duyệt theo ngữ cảnh: Phát triển các công cụ trí tuệ nhân tạo có khả năng hiểu được sự tinh tế — phân biệt giữa video hướng dẫn meal prep lành mạnh và nội dung hướng dẫn ăn kiêng khắc nghiệt.
• Minh bạch thuật toán: Cung cấp các công cụ kiểm soát rõ ràng hơn về cách thức nội dung được đề xuất, cho phép người dùng (và phụ huynh) tự lọc bỏ các nội dung liên quan đến rối loạn ăn uống.
• Giám sát pháp lý: Ban hành các quy định yêu cầu loại bỏ nhanh chóng các thông tin sức khỏe độc hại, tương tự như quy định với ngành thuốc lá hoặc dược phẩm.
• Tăng cường tiếng nói tích cực: Tạo ra các chính sách ưu tiên — như tăng độ phủ sóng hoặc cấp quỹ hỗ trợ — cho những nhà sáng tạo nội dung lan tỏa thông điệp tích cực về body positivity và phục hồi sức khỏe tâm thần.

Chặng đường phía trước còn dài

Việc xóa sổ hashtag #SkinnyTok có thể giúp TikTok tạm thời làm yên lòng các cơ quan quản lý, nhưng nó không thể ngăn chặn dòng chảy ngầm của các nội dung cổ xúy rối loạn ăn uống trong hệ sinh thái rộng lớn vận hành bằng thuật toán này. Cho đến khi các nền tảng áp dụng những biện pháp kiểm duyệt tinh vi hơn, hợp tác chặt chẽ với các chuyên gia sức khỏe tâm thần và minh bạch hóa cách nội dung được phân phối, người dùng trẻ vẫn sẽ phải đối mặt với làn sóng ngầm của những tiêu chuẩn ăn kiêng cực đoan.

Chặn một hashtag chỉ là điểm khởi đầu. Để thực sự thay đổi, cần có những cải cách mang tính hệ thống, những chuyển biến về văn hóa và một cam kết bền bỉ trong việc bảo vệ các đối tượng dễ bị tổn thương khỏi những ảnh hưởng tiêu cực trên môi trường mạng.