“Mình sẽ làm mẹ đơn thân.”
Ngày đó tôi không hề nghĩ mình sẽ lấy chồng, công việc và thu nhập đúng lúc bấp bênh. Tình cảm giữa tôi và chồng cũng không ổn định. Nhưng ông xã tôi lại là một người rất cá tính, cho nên… mỗi khi tôi dọa bỏ là ông ấy lại tặng tôi một đứa con (cười). Chúng tôi giận nhau thì có bé đầu lòng, định ly hôn thì có bé thứ hai, tôi muốn ly thân rồi vào Nam sống thì có bé thứ ba. Bởi vậy mà tôi không dám bướng thêm lần nào nữa.
Ngày xưa tôi từng đọc một câu châm ngôn Phần Lan trong cuốn Tình sử Angélique: “Cách tốt nhất để trị một người đàn bà bướng bỉnh là hãy đút vào bụng nàng một đứa con.” Tôi nghĩ chồng tôi khéo chẳng đọc cuốn tiểu thuyết diễm tình này, mà dùng kinh nghiệm và trải nghiệm sống để “đúc kết" ra bài học đó trong đời. Bạn biết không, mỗi lần xem đến quảng cáo “Nhà tôi ba đời” trên Youtube, tôi lại nghĩ bụng: Chắc đây là phương thức trị… bướng ba đời của chồng mình, mình là đời đầu tiên!
Với người bố, sự ra đời của đứa con có lẽ là sự nối dài của tình yêu, hay một đơn thuốc trị bà vợ cứng đầu. Nhưng với một người phụ nữ luôn có xu hướng nhao ra khỏi các mối quan hệ ràng buộc như tôi, thì đứa con và tình yêu luôn là những bước ngoặt vô cùng hệ trọng. Đó là những quyết định mang đầy trách nhiệm mà tôi phải gánh gồng. Sự hiện diện của em bé đầu lòng khiến tôi hiểu rằng mình đã bước chân lên hành trình học trọn đời cùng con. Mình như đang đi trên chiếc xe đạp một bánh, không biết sẽ ngã lúc nào, không rõ trước mắt là thiên đường hay vực thẳm. Mình chỉ có duy nhất một thứ cam kết, ấy là cam kết mẫu tử.
Nhìn chung, lần đầu có con là một bước ngoặt đem đến cảm giác hoang mang vô cùng. Nhưng đến khi em bé thứ 2, thứ 3 ra đời, tôi nghĩ mình đã được giải phóng khỏi rất nhiều gánh nặng, vì cuộc đời đã tôi luyện mình rồi.
Nó diễn ra một cách hoàn toàn bản năng. Tôi học cho con bú, dành trọn 24 tiếng một ngày để chăm con. Đến khi bạn đầu tiên nhà tôi 8 tuổi, tôi mới nhận ra một điều: Mình đã không học một bài học đơn giản, đấy là… xin nghỉ giải lao mỗi ngày 15 phút. Tôi nghĩ mọi người mẹ đều được phép có được một khoảng thời gian cho riêng mình mỗi ngày, mẹ không “làm mẹ” vào 15 phút ấy! Có vấn đề thì con tự thu xếp, đói thì tự nấu ăn; còn mẹ cứ thong thả đọc sách, cafe gặp gỡ đối tác, bạn bè… Nhưng thực tế thì sao, rất nhiều mẹ tự cho mình là người mẹ chuyên trách 24h, còn những việc khác chỉ là nghiệp dư, tranh thủ. Đi làm nghiệp dư, phấn đấu cho bản thân cũng là nghiệp dư. Đi chợ, làm tóc, học tiếng Anh là tranh thủ. Với tôi, đó không phải tấm gương tốt cho con; Thậm chí, tôi không muốn con phải sống một cuộc đời như mình đã sống suốt 8 năm đầu nuôi con.
Khi con đầu 2 tuổi rưỡi, tôi đi du học, xa con. Suốt một thời gian dài tôi sống trong một mặc cảm tội lỗi rằng mình không phải một người mẹ tốt. Chỉ cần một buổi sáng không kịp cho con ăn đúng giờ là tôi đã áy náy và tự cho mình là người mẹ không ra gì, chứ đừng nói đến chuyện xa con đằng đẵng, không… đổ bô cho con mỗi ngày, không ở bên khi con sốt, bỏ lỡ những khoảnh khắc “đầu tiên" trọng đại của con. Phải đến khi có hai em bé sau, tôi mới học được cách “xin nghỉ phép" trong lúc làm mẹ.
20 năm làm mẹ, tôi đi qua đủ thứ trải nghiệm mà người ta hay nói là “sai lầm”, “không giá trị”: Để con ở nhà và đi du học, sinh con khi không có thu nhập ổn định, nuôi con khi thất nghiệp, cùng lúc gánh vác quá nhiều vai trò, dự án khác nhau, làm việc đến kiệt sức… Nhưng tất thảy đã cho tôi thấy rằng nuôi con là một trải nghiệm.
Tôi không biết những người con khi đọc bài viết này liệu có cảm thấy thương mẹ và hiểu lòng mẹ hơn không. Tôi có cơ hội trò chuyện với rất nhiều bà mẹ và tôi hiểu sự sợ hãi của họ. Bạn 20 tuổi, tức là nỗi sợ của mẹ bạn đã kéo dài suốt 20 năm. Sợ con ốm, sợ con không hạnh phúc, sợ con gặp phải những người muốn chà đạp con, sợ con bị bắt nạt, sợ con gặp chuyện khi yêu sớm, sợ con bị lừa đảo khi khởi nghiệp, sợ con vô tâm làm tổn thương hoặc đi công kích người khác… Vô số nỗi sợ chỉ chực chờ kích thích hạch hạnh nhân trong não bộ của những người làm mẹ.
Đôi khi, ta phải đứng ra ngoài mối quan hệ phụ huynh - con cái để nhìn nhận công bằng hơn về cách mình dạy con, để phân định sai - đúng. Nói cách khác, ta phải tạm thời từ bỏ quyền lực làm mẹ để quên đi những định kiến về con. Điều đó giúp tôi phát hiện ra rằng, làm mẹ là trường học mình chưa tốt nghiệp nhưng lại học được nhiều nhất, hơn cả 2 khóa học thạc sĩ tôi học suốt 5 năm cộng lại.
Xung đột giữa bố mẹ và con cái là một chủ đề tương đối nhạy cảm. Người gọi hành vi đó là “bất hiếu”, người thì xem nguyên nhân là do “bố mẹ độc hại". Nhưng nếu đứng từ vị trí trung lập, tôi luôn cho rằng vấn đề cốt lõi là bố mẹ và con cái chưa tìm được cách thương lượng, thỏa thuận để dung chứa cái tôi hoặc mong muốn của đối phương.
Khi con tôi 11 tuổi, tôi khủng hoảng chỉ vì nó… lười tắm. Bạn có thể nghĩ, lười tắm thì sao, chăm học là được, kiểu vậy. Nhưng với tôi, nội một chuyện bé tí như lười tắm đủ khiến tôi suy diễn đến đủ mọi thứ trên đời: Lỡ như trong tương lai, con mình sẽ lớn lên thành một người không biết trân trọng bản thân, không biết sắp xếp thời gian, thậm chí không bao giờ nhìn nhận công bằng với người khác?
Tôi đã phải tìm đến một người bạn làm chuyên gia tâm lý - giáo dục, và ngồi… vẽ sơ đồ tính cách của con. Từ cách nó phản xạ khi gặp chuyện, cách nó tiếp nhận những niềm vui, sự may mắn, cách nó tự cam kết với bản thân và thực hiện lời hứa, cho tới sở thích, tần suất nó làm những việc yêu thích trong một tuần… Bạn thấy không, một giải pháp hết sức cồng kềnh chỉ để xử lý một việc tưởng chừng như là cỏn con: Con lười tắm. Cuối cùng chúng tôi đi đến một kết luận, rằng có lẽ con tôi thuộc tuýp người tự cam kết, nên việc của tôi chỉ đơn giản là cho con thật nhiều sự lựa chọn, thế thôi. Tôi cho con tự chọn: đi tắm theo lịch 2-4-6 hay 3-5-7? Và từ đó tôi không bao giờ phải đau khổ vì chuyện ấy nữa.
Quay lại với câu chuyện của bạn. Bạn có để ý không, mỗi lần bạn bấm chuông cửa khi về đêm muộn là bố mẹ lao ra như đã chờ con từ rất lâu rồi. Bố mẹ thân ở trong nhà, nhưng lòng dạ thì lang thang bên ngoài. Và điều bạn có thể làm là chứng minh cho bố mẹ thấy con sẽ ổn và an toàn dù đi ngoài đường vào nửa đêm rạng sáng, con đã chuẩn bị đầy đủ để xử trí mọi tình huống, chỉ cần con bấm phím 1 là ngay lập tức điện thoại con kết nối với bố mẹ… Tất thảy những điều đó, dần dà, có thể làm an lòng những vị phụ huynh luôn nóng lòng mong ngóng đứa con.
Vì thực ra, con muốn hư thì mấy giờ cũng hư được, chả cần chờ đến 10h tối!
Tôi nghĩ đó là lúc con có bạn thân. Niềm vui lớn nhất tôi nhìn thấy ở con là sự trưởng thành trong giao tiếp, chứ không phải khi con cao lớn hơn, học giỏi hơn, hay được bằng khen, hay thi đứng đầu lớp. Đến bây giờ tôi vẫn còn nhấm nháp thứ niềm vui ấy.
Nói thật là tôi chỉ lo con mình… không có bạn. Vậy nên tôi liên tục tổ chức các lớp học nhóm tại nhà cho các con, mỗi tháng “tài trợ" cho con và nhóm bạn đi xem phim cùng nhau một lần. Nghe thì có vẻ mẹ đang phát cho con một thứ niềm vui do mẹ tạo ra. Nhưng quả thực, khi nhìn thấy con vui chơi cùng các bạn, tháng nào cũng dắt nhau đi xem phim từ rạp này qua rạp khác, cuối tuần rủ nhau đi hội chợ, đi nhà sách, lên phố đi bộ…, là người làm mẹ, tôi hạnh phúc vô cùng. Ồ, con mình đang lớn lên trong một cộng đồng, nó có bạn bè, được cùng bạn trải nghiệm văn hóa.
Tôi coi thành phố là một không gian để trẻ con trải nghiệm văn hóa, và ngay từ sau khi cai sữa mẹ, con đã bắt đầu một hành trình làm chủ văn hóa ấy!
Gia đình tôi có một quy định: Mỗi ngày mẹ cần được ôm hôn ít nhất 4 lần. Hôm nào mẹ được thơm và được ôm nhiều hơn - 12 lần chẳng hạn - thì hẳn ngày đó mẹ sẽ rất vui và có thể làm được rất nhiều việc. Thỉnh thoảng tôi đang chở con đi đâu đó thì bạn ấy chợt nhớ ra, thế là bạn sẽ ôm mẹ từ phía sau rồi thỏ thẻ: “Mẹ ơi, đây là suất ôm của ngày hôm nay ạ.”
Tôi nghĩ mình không chỉ dạy con cách nói lời yêu trong gia đình, mà dạy con cách bày tỏ tình cảm với tất cả những người mà sau này con có thể gặp trong đời. Việc nói ra những lời như “mẹ yêu con" hay “con yêu mẹ" chỉ đơn thuần là sự phá băng ngôn ngữ, mà phá băng ngôn ngữ mới chỉ là lớp bề mặt của giao tiếp. Bước tiếp theo của bạn là học cách phá băng hành vi, nói yêu bằng những điều thú vị sáng tạo, biến nó thành một thứ tâm thế tự nhiên hay một “quy luật" của đời sống thường ngày. Nếu bạn biết một người cần được ôm, được thơm vào má và nghe lời yêu thương mỗi ngày và bạn làm điều ấy cho họ, thì bạn sẽ dễ dàng cởi mở hơn với đời sống, thậm chí là hàn gắn những vết thương đã mưng mủ trong lòng quá lâu, và hẳn cách bạn sống với đời sẽ trở nên ân cần, ấm áp hơn rất nhiều. Tôi hy vọng cuộc trò chuyện của chúng ta ngày hôm nay sẽ chạm đến thật nhiều người mẹ và khiến họ nhẹ lòng. Chúng ta vẫn đang nỗ lực hàn gắn, và bất cứ khi nào mẹ cảm thấy thật khó để mở lời với con, hãy tìm đến những chuyên gia để gỡ từng nút thắt trong lòng mẹ. Nói một cách khác, các con biết rất nhiều cách để nói rằng yêu, chỉ có các chị mẹ, nhiều khi, mới là người quên đã bao lâu không nói cảm ơn tình yêu của con cái!
Những năm vừa qua, tôi đã đồng hành cùng hơn 40 gia đình, hỗ trợ những người mẹ hiểu và giao tiếp được với con. Tôi gợi ý bố mẹ cùng con kinh doanh, khởi nghiệp hoặc thực hiện một dự án nào đó. Bằng cách đó, họ có thể hàn gắn mối quan hệ và cùng nhau vượt qua khủng hoảng tuổi dậy thì của con.
Thay bằng lên án việc con hút thuốc lá điện tử, bố mẹ cùng con viết một cuốn sách, hoặc cùng dịch và xuất bản một tiểu thuyết, Bố mẹ xây dựng lộ trình để cùng con thành lập dự án thiện nguyện và trải nghiệm giáo dục cho sinh viên nước ngoài tại Việt Nam; Cùng con mở công ty du lịch; Bố mẹ xắn tay vào đóng gói khi con quyết định kinh doanh online; Bố mẹ và con xây dựng thư viện xổm, thư viện bệt ở vỉa hè…
Tôi từng nhận lời tư vấn cho một gia đình tương đối khá giả có con đang học tại một trường y danh giá ở nước ngoài. Tôi thảo luận với bố mẹ cùng con mở một công ty phân phối dược phẩm tại Việt Nam. Và toàn bộ quá trình, bố mẹ chỉ hỗ trợ con cùng làm các thủ tục giấy phép và kênh phân phối. Còn lại, người con phải lo liệu toàn bộ từ việc lập dự án, gọi vốn, tìm kiếm nguồn đầu vào, đến vận hành doanh nghiệp. Trải nghiệm đó không chỉ giúp người con vỡ ra rất nhiều bài học thực tế trên thương trường, mà còn tạo cơ hội để bố mẹ và con học cách tôn trọng, lắng nghe tiếng nói của nhau. Thay bằng đặt con ở vạch đích kiểu: “Về đây mà tiếp quản các công ty của bố mẹ đi!”, thì phụ huynh đặt con ở vạch xuất phát, con cứ thử đi, sai đi, vất vả đi, lăn lộn đi, tự học đi!
Tôi cho rằng ở thời này, “tìm tiếng nói chung" đã lỗi thời; thay vào đó, chúng ta phải tìm cách tôn trọng những tiếng nói riêng, tôn trọng mục tiêu phát triển riêng của mỗi người con. Bố mẹ hãy tìm cách cùng con kiến tạo nên một tương lai nào đó, nắn chỉnh một tính cách nào đó, thay vì bắt ép, ra lệnh cho con. Trong thế kỷ 21, có lẽ giáo dục gia đình mới là trường đại học khó tốt nghiệp nhất.
Tôi thì lại nghĩ tình yêu không cần phải dạy mới học được, mà đơm hoa kết trái một cách tự nhiên từ những điều nhỏ nhặt trong đời sống hàng ngày. Mình có thể tạo điều kiện để tình yêu ấy nảy nở dễ dàng hơn thông qua những cam kết giữa cha mẹ và con cái trong gia đình. Ví dụ, gia đình tôi có quy định “cả nhà cùng làm, cùng nghỉ". Nếu thấy mẹ đang nấu cơm, thì bố và ba bạn cũng tự động kiếm việc nhà để làm cùng mẹ. Nếu thấy bố đang nấu cơm, thì mẹ chắc chắn là rót nước cho bố, các con tranh thủ tự nấu một món riêng lúc đó. Hay chúng tôi cũng cùng nhau nghĩ ra đủ thứ phần thưởng, chẳng hạn như ai chạy bộ đủ nửa tiếng thì sẽ được mở tủ lạnh - như một siêu thị mini chỉ đựng bánh ngọt và đồ uống, và tự chọn phần thưởng!
Tôi tin rằng tình yêu sẽ luôn ở đó. Việc chúng ta đang ăn, đang sống, đang hít thở, đang trưởng thành và trò chuyện cùng nhau hàng ngày chính là những chất dinh dưỡng cần có để nuôi dưỡng tình yêu. Những việc người ta gọi là “phải làm để vun đắp tình yêu” thì tôi gọi là “món quà được nhận bởi tình yêu luôn có mặt ở đây!”.
Giống như nhiều bà mẹ, tôi cũng ghi nhật ký nuôi con. Chỉ khác duy nhất một điểm: Đây là cuốn nhật ký hề hước. Tôi không ghi chép từng lỗi lầm con phạm phải, cũng không “tuôn xả" nỗi thống khổ khi phải đóng học phí đúng lúc hết tiền. Ngược lại, tôi viết xuống những trò… chơi khăm, trêu đùa hàng ngày của mấy đứa với bố mẹ. Mỗi lần lật giở cuốn nhật ký - nhất là trong những ngày áp lực và thất vọng cùng cực, tôi lại thấy tâm hồn mình được dưỡng thương, và bản tính mình bớt hung dữ đi nhiều lắm. Thế cũng là… trưởng thành thành công mà, phải không?
Nói gì thì nói, nhiều người trở thành bố mẹ hung dữ chính bởi tình yêu thương vô vàn dành cho con. Vì yêu, nên họ đâm ra sợ hãi những mối đe dọa từ thế giới bên ngoài tới con. Vì yêu, nên họ thành bất lực khi không thể giúp con nhiều như cách họ mong muốn, cho con những điều mà họ nghĩ con xứng đáng được hưởng.
Có chứ. Tôi đã sai khi luôn sinh con vào những thời điểm… nghèo nhất trong đời. Điều đó khiến trong tôi luôn tồn tại một thứ mặc cảm: Mình đã không thể chăm sóc cho con đầy đủ về vật chất.
Nếu phải dành một lời khuyên cho những ai sắp và đang làm mẹ, tôi chỉ muốn nói một điều: Hãy chuẩn bị tài chính thật kỹ càng, bởi đó là nền tảng để bạn làm rất nhiều điều tốt đẹp cho con. Tất nhiên, kể cả khi nghèo bạn cũng có thể trở thành một người mẹ hoàn hảo của con mình. Nhưng nếu bạn có kinh tế độc lập, vững chắc, bạn đảm bảo việc có con không khiến bạn đánh mất giấc mơ và sự nghiệp, thì đó mới thật sự là một lựa chọn phù hợp. Nhiều khi tôi thoáng nghĩ, nếu thời gian có quay trở lại, chắc chắn tôi sẽ để con chờ thêm vài năm nữa. Tôi sẽ dùng thời gian đó để trở thành người hiểu biết hơn, gặp gỡ những người ưu tú hơn, thành thục việc chăm sóc người khác hơn, và như thế đồng nghĩa với việc tôi có khả năng nuôi dạy con tốt hơn khi con ra đời.
Đó là một mong cầu rất vật chất, tôi biết điều đó. Tôi thuộc thế hệ “bố mẹ lỗi thời" đã từng chật vật vô cùng về tiền bạc và kiến thức nuôi dạy con cái. Điều đó khiến tôi rất muốn nói với những bậc phụ huynh U50 như Trang Hạ rằng: Tôi hiểu chúng ta từng sống trong thời đói kém, khi chúng ta sinh con sớm hơn cái độ tuổi chúng ta thực sự sẵn sàng. Và tôi biết cả bạn và tôi đều muốn nỗ lực vì con. Vậy nên từ giờ trở đi, bạn hãy cố gắng làm duy nhất một việc: Hãy chăm sóc bản thân và để con sống cuộc đời mà nó muốn sống. Hãy tin rằng con đang sống rất ổn, dù con đã lớn lên trong vòng tay những người bố, người mẹ thiếu thốn, bằng những triết lý dạy con đầy hoang mang. Bởi suy cho cùng, thứ bí kíp gia truyền ba đời của mọi bậc làm cha, làm mẹ chính là nỗ lực trao cho con tất thảy những gì tốt đẹp nhất.
