Bạn đã bao giờ cảm thấy kiệt sức dù làm việc không ngừng nghỉ? Bạn có bao giờ tự trách mình mỗi khi nghỉ ngơi, vì cho rằng thời gian đó lẽ ra nên dành để tạo thêm nội dung mới? Nếu câu trả lời là có, rất có thể bạn đang rơi vào tình trạng "Toxic Productivity" – sự năng suất độc hại đang âm thầm giết chết khả năng sáng tạo của chính bạn. 

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về toxic productivity, nhận diện các dấu hiệu của nó, nhận thức được ảnh hưởng tiêu cực lên công việc sáng tạo và trang bị các phương pháp hữu hiệu để bạn tự làm việc với chính mình một cách lành mạnh hơn.

Toxic Productivity là gì? Dấu hiệu nhận biết

Toxic Productivity (năng suất độc hại) là trạng thái khi chúng ta luôn ám ảnh bởi việc phải liên tục làm việc, liên tục sản xuất nội dung hay luôn luôn phải thể hiện mình bận rộn và hiệu quả. Không giống năng suất tích cực (healthy productivity) giúp bạn hoàn thành công việc trong sự hài lòng và cân bằng, toxic productivity sẽ khiến bạn cảm thấy căng thẳng, kiệt sức, mất kết nối với chính bản thân.

Một số dấu hiệu rõ ràng của Toxic Productivity:

• Luôn cảm thấy không đủ: Bạn vừa đăng tải một video hoặc bài viết, nhưng ngay lập tức cảm thấy không hài lòng, nghĩ rằng "lẽ ra mình có thể làm tốt hơn nữa."
• Ám ảnh bởi thời gian: Bạn luôn lo sợ mình đang lãng phí thời gian mỗi khi nghỉ ngơi hay làm những hoạt động giải trí đơn thuần.
• Không thể nghỉ ngơi thực sự: Dù đã ngừng làm việc, đầu bạn vẫn luôn suy nghĩ về công việc, nội dung mới, lượt tương tác hay tương lai.
• Kiệt sức và giảm hiệu quả: Bạn nhận thấy mình làm việc ngày càng nhiều, nhưng kết quả thu về không tương xứng với nỗ lực bỏ ra.
• Bất an, lo âu khi thấy người khác thành công: Bạn dễ bị dao động bởi thành công và sự chăm chỉ của đồng nghiệp, bạn bè hoặc người khác trên mạng xã hội.
• Đánh giá bản thân bằng mức độ bận rộn: Bạn tin rằng càng bận rộn càng chứng minh được giá trị, năng lực bản thân.

Ví dụ, một influencer có thể ép bản thân đăng bài liên tục, livestream nhiều giờ mỗi ngày, quay video mỗi lúc mọi nơi dù đang rất mệt, chỉ vì sợ “không đủ năng suất”, dẫn đến kiệt sức, đánh mất động lực và sự sáng tạo trong nội dung.

Toxic productivity ảnh hưởng đến hành trình sáng tạo như thế nào? 

Là người làm sáng tạo, bạn cần hiểu rằng những đặc tính của công việc này. Sự sáng tạo đòi hỏi khoảng trống, những khoảnh khắc ngắt quãng để trí não được tái tạo. Khi toxic productivity xuất hiện, những tổn thất nó gây ra đối với bạn sẽ cực kỳ nghiêm trọng:

Mất động lực và cảm hứng sáng tạo

Toxic Productivity khiến bạn xem việc sáng tạo như một nhiệm vụ bắt buộc hơn là niềm vui, là sự khám phá đầy thú vị. Bạn không còn háo hức với việc tạo ra điều gì đó mới mẻ mà thay vào đó là áp lực phải hoàn thành công việc đúng hạn, tạo đủ số lượng nội dung, hay phải luôn xuất hiện trên mạng xã hội.

Nhiều influencer, KOL ban đầu bước vào nghề với đam mê sáng tạo mãnh liệt, nhưng khi trở thành nạn nhân của toxic productivity, họ không còn cảm thấy hứng thú nữa. Điều này khiến công việc sáng tạo từ niềm vui trở thành gánh nặng tinh thần. Ví dụ cụ thể, Emma Chamberlain (influencer, podcaster, nữ doanh nhân Mỹ) từng chia sẻ rằng cô ấy đã trải qua giai đoạn cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức và không thể tạo ra nội dung chất lượng chỉ vì áp lực sản xuất liên tục để duy trì sự nổi tiếng.

Giảm chất lượng nội dung

Não bộ của chúng ta hoạt động hiệu quả nhất khi được cân bằng giữa thời gian tập trung và thư giãn. Năng suất độc hại khiến bạn liên tục làm việc mà thiếu đi khoảng nghỉ. Điều này dần làm não bộ mệt mỏi, khiến việc đưa ra các ý tưởng sáng tạo mới trở nên khó khăn hơn. Khi chỉ quan tâm tới số lượng nội dung sản xuất thay vì chất lượng thực sự, nội dung bạn tạo ra sẽ ngày càng hời hợt, mất đi sự sâu sắc và độc đáo – điều vốn là lợi thế quan trọng nhất của một người làm sáng tạo. 

Ví dụ, một content creator liên tục ép bản thân viết content hàng chục bài mỗi ngày, chắc chắn sẽ khó lòng giữ được chất lượng và tính sáng tạo độc đáo cho nội dung của mình.

Ảnh hưởng tới sức khỏe tinh thần và thể chất

Việc liên tục ép bản thân phải làm việc không ngừng nghỉ khiến bạn dễ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài (stress), kiệt sức cả về thể chất lẫn tinh thần, đồng thời làm gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề nghiêm trọng như lo âu, trầm cảm hay rối loạn giấc ngủ. Theo một nghiên cứu của Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (APA), áp lực phải luôn làm việc hiệu quả liên tục chính là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng kiệt sức và suy giảm sức khỏe tâm lý, đặc biệt ở nhóm người trẻ làm công việc sáng tạo nội dung. Khi sức khỏe suy giảm, bạn sẽ khó lòng duy trì được chất lượng và sự bền vững trong công việc sáng tạo của mình.

Các cách để làm việc với sự Toxic Productivity bên trong mình

Dưới đây là một số phương pháp bạn có thể áp dụng để xử lý và vượt qua toxic productivity, giúp bạn cân bằng trở lại, duy trì hiệu quả sáng tạo và sự hài lòng trong nghề nghiệp:

1. Nhận diện và chấp nhận thực tế

Để thay đổi, bước đầu tiên luôn là sự nhận thức rõ ràng. Bạn cần chủ động nhìn sâu vào bên trong và tự đặt một số câu hỏi bản thân một cách trung thực để nhìn rõ trạng thái của mình. Một số câu hỏi bạn có thể cân nhắc như:

• “Hiện tại, liệu mình có đang đánh đổi sức khỏe và niềm vui vì cố gắng theo đuổi các chỉ số, thành tích hoặc sự công nhận từ bên ngoài hay không?”
• “Mình có cảm giác tội lỗi mỗi khi nghỉ ngơi, thư giãn, hoặc khi không làm gì cả hay không?”
• “Cách làm việc này có thật sự giúp mình tiến gần hơn tới những điều quan trọng nhất trong cuộc sống và công việc sáng tạo, hay chỉ khiến mình mệt mỏi hơn?”

Việc thành thật với chính mình giúp bạn nhận diện rõ toxic productivity, tạo nền tảng cho những thay đổi tích cực sau này. Chỉ khi bạn chấp nhận, bạn mới có thể thay đổi. 

2. Xây dựng ranh giới giữa công việc và nghỉ ngơi

Một trong những giải pháp hiệu quả nhất để chống lại toxic productivity là tạo lập một ranh giới rõ ràng giữa công việc và cuộc sống cá nhân. Điều này đặc biệt quan trọng với những người làm sáng tạo, khi ranh giới giữa công việc và đời tư rất dễ bị xóa nhòa. Ví dụ, bạn có thể thiết lập một lịch làm việc hợp lý, ví dụ chỉ làm việc thực sự hiệu quả trong khoảng 5–6 giờ mỗi ngày, có khoảng nghỉ xen kẽ ngắn, và đảm bảo thời gian để bạn nghỉ ngơi, tái tạo năng lượng, hoặc theo đuổi các sở thích cá nhân.

Nhà sáng tạo nội dung nổi tiếng Matt D’Avella chia sẻ: "Tôi luôn dành một ngày mỗi tuần không làm việc và hoàn toàn tách biệt khỏi công nghệ để tái tạo năng lượng sáng tạo." Influencer nổi tiếng trong lĩnh vực lifestyle, Aileen Xu (Lavendaire), từng chia sẻ về việc cô luôn chủ động xác định rõ khoảng thời gian trong ngày dành cho công việc, và sau đó hoàn toàn dành thời gian còn lại cho bản thân và những điều mình yêu thích như đọc sách, đi dạo, yoga. Cách làm này giúp cô luôn giữ được trạng thái tinh thần thoải mái, đảm bảo nguồn cảm hứng sáng tạo ổn định và lâu dài.

3. Nuôi dưỡng không gian cho sáng tạo

Trái ngược với suy nghĩ rằng “luôn làm việc mới tạo ra sự sáng tạo”, sự sáng tạo thực chất cần những khoảng trống—những lúc bạn hoàn toàn không làm gì cả. Những khoảng trống đó sẽ cho phép não bộ được nghỉ ngơi, lang thang tự do, kích hoạt khả năng tưởng tượng và đưa ra những ý tưởng sáng tạo mới lạ hơn.

Hãy thử làm như sau:

• Chủ động dành 30 phút mỗi ngày không làm gì cả: không xem điện thoại, không trả lời tin nhắn, không nghĩ về công việc.
• Tạo ra không gian tĩnh lặng để thư giãn hoàn toàn, ví dụ đi bộ nhẹ nhàng, nghe nhạc thư giãn, hoặc đơn giản chỉ ngồi yên, quan sát thiên nhiên xung quanh.
• Cho phép mình tận hưởng những hoạt động “vô ích” như ngắm mây, vẽ ngẫu hứng, hay chỉ đơn giản là chơi với thú cưng, để trí óc có cơ hội phục hồi và sáng tạo trở lại.

4. Thực hành mindfulness và journaling

Mindfulness (thiền tỉnh thức) và Journaling (viết nhật ký cảm xúc) không chỉ là hai công cụ mạnh mẽ giúp bạn quản lý stress, mà còn hỗ trợ đắc lực trong việc nhận diện sớm toxic productivity, tạo sự cân bằng và cải thiện chất lượng sáng tạo.

Thứ nhất là thực hành thiền tỉnh thức. Mỗi ngày, bạn có thể thực hành thiền tỉnh thức khoảng 10–15 phút. Chỉ cần ngồi yên lặng, tập trung vào hơi thở, quan sát từng cảm giác và suy nghĩ đi qua một cách không phán xét. Thực hành đều đặn mindfulness giúp bạn giảm lo âu, nhận diện rõ hơn các dấu hiệu của sự kiệt sức và giữ tâm trí luôn rõ ràng, sẵn sàng cho sự sáng tạo.

Dành 10 phút mỗi ngày để viết ra những suy nghĩ, cảm xúc của bản thân vào sổ nhật ký. Việc này giúp bạn:

• Hiểu rõ bản thân hơn, nhận ra những điều đang gây áp lực và lo lắng.
• Theo dõi được tình trạng cảm xúc, nhận ra những dấu hiệu đầu tiên khi toxic productivity bắt đầu xuất hiện.
• Có không gian riêng tư để đối diện chân thật với cảm xúc, điều chỉnh lại hành vi và suy nghĩ.

Influencer kiêm YouTuber chuyên về kỹ năng sáng tạo và năng suất—Ali Abdaal—luôn khuyến khích người theo dõi thực hành mindfulness và journaling. Anh cho biết chính hai phương pháp này đã giúp anh nhận diện và điều chỉnh ngay khi bản thân có dấu hiệu rơi vào vòng xoáy làm việc quá độ, từ đó luôn duy trì chất lượng cao nhất cho công việc sáng tạo của mình.

5. Tái định nghĩa "năng suất"

Cuối cùng, năng suất đích thực không phải là số lượng bài viết, video hay nội dung bạn tạo ra mỗi ngày, càng không phải là áp lực phải liên tục làm việc không ngừng nghỉ để chứng minh giá trị bản thân. Thay vào đó, năng suất thực sự là khả năng tạo ra những nội dung có giá trị, có khả năng chạm tới trái tim và truyền cảm hứng tích cực đến người khác. Điều này đôi khi không phụ thuộc vào tốc độ hay số lượng, mà lại phụ thuộc rất lớn vào việc bạn dành đủ thời gian để nghỉ ngơi, nuôi dưỡng sự sáng tạo, và chăm sóc sức khỏe tinh thần của mình.

Và có lẽ, đích đến cuối cùng của hành trình sáng tạo không phải là sản xuất ra thật nhiều nội dung để chứng minh bản thân, mà là xây dựng một cuộc sống hạnh phúc, tự do, có ý nghĩa, nơi bạn có thể làm những điều mình yêu thích và truyền cảm hứng thực sự cho những người xung quanh. Khi bạn thực sự hạnh phúc và tự do trong công việc sáng tạo, đó chính là lúc bạn đạt được trạng thái năng suất ý nghĩa nhất.

Kết luận

Toxic Productivity là "kẻ thù vô hình" giết chết khả năng sáng tạo của bạn một cách âm thầm nhưng đầy mạnh mẽ. Là một influencer, KOL hay người làm sáng tạo nội dung, điều quan trọng nhất bạn cần nhớ chính là chăm sóc bản thân thật tốt để giữ được nguồn năng lượng sáng tạo lâu dài và bền vững. Sự sáng tạo bền vững nhất xuất phát từ trạng thái cân bằng và hạnh phúc bên trong. Chỉ khi bạn thực sự khỏe mạnh cả về tinh thần lẫn thể chất, bạn mới có thể mang đến những nội dung sáng tạo thực sự giá trị cho cộng đồng của mình. Chúc bạn chăm sóc chính mình thật tốt, để chính bản trở thành hiện thân sống của những điều bạn chia sẻ.